Vooruitgang of achteruitgang?

En terwijl dochterlief allang met 3 treden tegelijk de trap op en weg is, moet mijn brein nog even schakelen. Telefoons, TikToc, het grote scherm en spelling op de computer…? De lagere school is een stuk anders dan in mijn tijd… Zonder nu in een ‘vroeger-was-alles-beter’ relaas te vervallen (want dat is natuurlijk niet zo), kan ik het niet helpen om me met alles wat we weten over het menselijk brein af te vragen of alle uitvindingen en voorruitgang ons brein wel ten goede komen.

Hersengymnastiek

De automatisering op scholen bijvoorbeeld. Afgezien van het feit dat je wat kunt vinden van het feit dat kleine kindjes in de telefoonstraling van al die telefoontjes zitten, is het een feit dat de meeste scholen gebruik maken van laptops en tablets waarop de kinderen werken. Dit gaat een stuk vlotter en heeft meer mogelijkheden zoals dat iedereen op zijn eigen niveau kan werken. Maarrr…. (is er niet altijd een maar?) wist je dat niet tikken maar schrijven pure hersengymnastiek is?

Als we schrijven zijn onze hersenen hard aan het werk en worden er diverse processen geactiveerd. Met de druk die we uitoefenen op de pen, de beweging die we maken – naar boven, naar beneden etc.- zenden we signalen naar onze hersenen. Daar werken de linker- en rechterhersenhelft samen en activeren ze hersenontwikkeling, hersenactiviteit en hersenfunctie. Deze hebben allemaal effect op cognitieve functies als schrijf- en leesvaardigheid. Maar ook de breinprocessen van de motoriek en het ruimtelijk inzicht, klank- en tekenkoppeling, taal en emotie die we hiermee activeren zijn niet te onderschatten van belang om te ontwikkelen. Ogen, hersenen, spieren in de vingers en nek; alles moet met elkaar samenwerken en zorgt voor motorische ontwikkeling. De motorische handeling van het schrijven ondersteunt bovendien het geheugen om de lettervormen te onthouden. Bij op je laptop, tablet of telefoon tikken is de beweging altijd hetzelfde en mis je die waardevolle ontwikkeling.

Use it or lose it

Dat werkt met lezen overigens net zo; wist je dat je brein teksten gelezen van een scherm minder diep verwerkt dan van papier? Bij lezen onder tijdsdruk is dat effect alleen maar groter. Moderne technologie is er vooral op gestoeld om functies van ons over te nemen. Om het ons makkelijker te maken. Maar om even de vergelijking met onze spieren te trekken; wat je niet gebruikt verlies je, oftewel ‘use it or lose it’ zoals de Amerikanen dit zo mooi zeggen. Onze hersenen verbruiken flink wat energie en willen daarom graag efficiënt te werk gaan. Zo snoeien ze alles weg wat ze niet gebruiken. Dit proces heeft ‘synaptic pruning’. Deze vorm van hersengymnastiek heb je dus hard nodig! (vooral als je op latere leeftijd überhaupt een handschrift over wilt houden)

En alhoewel dit alles dochterlief met haar spelling op de computer niet lijkt te deren heeft zoonlief weer een hele andere ervaringen als het gaan om zijn brein en ontwikkeling.

Hij leert bijvoorbeeld het beste wanneer hij beweegt. Toegegeven, dat is niet makkelijk voor een docent in een klas waar je nog 25 andere kinderen hebt zitten. Maar wel nuttig wanneer je weet dat beweging het brein beter doorbloedt en het daardoor beter kan functioneren. Er zijn niet voor niets inmiddels talloze studies die aangeven dat “kinderen die tijdens een reken- of taalopdracht bewegen de lesstof beter begrijpen en onthouden” aldus Marck de Greeff, onderzoeker bij de afdeling bewegingswetenschappen van het UMCG en de Rijksuniversiteit Groningen. Scholen zouden er voor betere resultaten goed aan doen om kinderen vaker te laten staan, rennen, dansen of anderzijds bewegen.

Fixatie disparatie

Maar naast deze inkopper bleek de onrust van zoonlief ook te stammen uit het feit dat zijn beide ogen niet goed samenwerkten (dit kan blijkbaar ook nog). Het heet ‘fixatie disparatie’ en komt vaker voor dan je denkt. Hierdoor ervaren meer kinderen dan alleen de mijne de bekende onrust (moeten bewegen), vermoeidheid na school en niet lang achter elkaar kunnen lezen. En als je dan ook nog een anders bedraad brein hebt zoals een groot deel van de kinderen waar nu een stempeltje ADHD opgeplakt wordt, is de uitdaging compleet.

Flexibel of inconsequent?

Geen punt, want zoals ouders in cursus ‘Breingezondheid, concentratie & AD(H)D’ leren komt wat men tegenwoordig veelal als AD(H)D bestempelt voort uit een aantal verschillen in het brein die ervoor zorgen dat je: sneldenkend (ook wel impulsief genoemd) en enthousiast bent, energiek (ook wel hyperactief genoemd), verbanden ziet die anderen niet zien (of ‘snel afgeleid’, hoe je het noemen wilt), volledig kunnen opgaan in wat je doet (heet ook wel vergeetachtig), goed kunt werken in chaotische omstandigheden (volgens sommigen is dit ongeorganiseerd) en zeer volhardend bent en niet snel opgeeft (ook wel koppig genoemd). Verder ben je hiermee lekker flexibel en pas je je snel aan (volgens het stempeltje is dit inconsequent) en ben je ook best gevoelig (humeurig) en vooral zeer creatief. Een eigenschap waarmee je goed buiten de box kunt denken.

ADHD of bouwstoffen tekort?

Verschillen in het brein zijn overigens vrij normaal. Ieder mens is anders. Niet alleen zien we er aan de buitenkant anders uit, ook intern zijn er verschillen. Organen kunnen van mens tot mens verschillen in grootte, vorm en werking. Het brein is daarop geen uitzondering, alleen zijn de uiterlijke verschillen hier kleiner. De effecten van deze microscopische verschillen kunnen daarentegen flink zijn. 

In de jager-verzamelaar tijd was men erg blij met de verschillen in stamgenoten. Iedereen had andere taken en grotere alertheid, rusteloosheid en goed buiten de box kunnen denken (goed oplossingen kunnen verzinnen) maakten mensen met een anders bedraad brein uitstekende jagers en krijgers. Zeer waardevol in de samenleving van toen.

Pas wanneer kinderen (en volwassenen) tekorten gaan ontwikkelen aan (brein)bouwstoffen zoals de belangrijke omega-3 vetzuren kunnen deze verschillen omslaan in iets wat men tegenwoordig als last ervaart. Logisch, als je brein niet de voedingsstoffen krijgt die het nodig heeft om de juiste neurotransmitters aan te maken ga je dat merken. Vooral in een maatschappij met zoveel vooruitgang en ontwikkelingen. Heb jij ook weleens het gevoel dat je hoofd vol watten zit, dat je je minder goed kunt concentreren en de focus weg is? Tekorten corrigeren is extreem belangrijk. Anders kun je inderdaad achteruitgang in functioneren ervaren. In deze -en ieder andere maatschappij-. Goede voeding is extreem belangrijk. Voor optimale gezondheid, maar vooral ook voor breingezondheid. Iets wat niet altijd evident is en soms over het hoofd wordt gezien als je kijkt naar het huidig voedingspatroon (veelal bewerkt en met een voorliefde voor koolhydraten). Geen wonder dat er af en toe kortsluiting optreedt... Jouw auto rijdt toch ook minder soepel als je de olie nooit bijvult of er troep in de tank zit?