Op 'food' ing: hoeveel invloed heb je als ouders bij het aanleren van gezond eetgedrag?

Om tot een gezonde levensstijl te komen voor je familie hoort een stukje psychologie  als achtergrond informatie. Iedereen heeft er wel een voorstelling van, maar wat is psychologie nou precies?  En waarom is dit nou zo belangrijk in combinatie met gezonde voeding? Psychologie houdt zich bezig met het gedrag van mensen om te begrijpen hoe het komt dat mensen op een bepaalde manier ergens op reageren. Er zijn veel verschillende stromingen binnen de psychologie die het gedrag van mensen vanuit een bepaalde theorie verklaren. Misschien gaat er ergens achter in je hoofd voorzichtig een belletje rinkelen bij de naam ‘Freud’? Dit is een van de bekendste grondleggers van de psychologie. We gaan niet in op de verschillende stromingen die het gedrag van mensen verklaren (dan zijn wel we even bezig!), maar het is wel belangrijk om stil te staan bij enkele basisprincipes om meer te leren over waarom we nu bepaalde keuzes maken en hoe we onze kinderen een gezonde levensstijl kunnen aanleren.

In de hedendaagse psychologie wordt er vanuit gegaan dat het gedrag en de ontwikkeling van kinderen bepaald wordt door een samenspel van 'nature' (eigenschappen die aangeboren zijn, aanleg) en 'nurture' (eigenschappen die bepaald zijn door de omgeving, opvoeding).  
 

Gedrag en ontwikkeling worden bepaald door zowel 'nature' als 'nurture'

Kenmerken zoals haarkleur, temperament (karaktereigenschap die bepaald hoe je reageert) en voorkeur voor bepaalde smaken (zoet, zout, vet) zijn aangeboren. Wanneer ouders hun baby van een maand beschrijven hebben ze het vaak over bijvoorbeeld een hele rustige baby die alles goed lijkt te vinden, niet te hard huilt en rustig op zijn voeding wacht. Andere ouders hebben het misschien over een temperamentvolle baby die druk trappelt met zijn of haar voetjes, graag vermaakt wil worden (lekker rondgedragen worden in huis) en het op een brullen kan zetten wanneer de voeding nog even op zich laat wachten. Ook tussen broertjes en zusjes kunnen grote verschillen bestaan. En misschien herken je in het gedrag van je kinderen jezelf of je partner? Ook bepaalde smaakvoorkeuren zijn aangeboren. De meeste mensen hebben afkeer van bitter, maar een expliciete voorkeur voor zoete zaken. Je hersenen hebben namelijk een aangeboren voorkeur voor suiker, vet en zout. Not so healthy brain dus! En het ene kind uit het gezin is van jongs af aan gek op boerenkool en het andere kind kan er nooit aan wennen. Deels zijn voorkeuren aangeboren, maar hiernaast worden normen, waarden, voedingsrituelen en voedingsvoorkeuren deels (onbewust) aangeleerd door onze omgeving, zoals je eerder hebt kunnen lezen in de blog ‘Ben jij al een Food-model’. Eet jij net voor het eten de koekjestrommel leeg of grijp jij naar eten als je een baaldag hebt? Dan leer je dit hoogstwaarschijnlijk onbewust ook aan je kinderen.  

Het gedrag van mensen wordt dus bepaald door een samenspel tussen aanleg en de omgeving.  Mensen verschillen in aanleg van elkaar, maar dat wil niet zeggen dat je als ouder geen invloed hebt op het aanleren van het gedrag van je kinderen. Opvoeden betekent onder andere het aanleren van gewoontes, normen en waarden aan kinderen en jongeren. In eerste instantie door hun ouders, maar ook door opa’s, oma’s, de oppas of het kinderdagverblijf, leerkrachten, op de sportclub en de maatschappij. Dit wordt ook wel de 'pedagogische civil society' genoemd. Mensen zijn gewoonte- en kuddedieren en alles wat we op internet, de TV en de zogenaamde ‘perfecte wereld’ op de social media zien en horen speelt een rol en draagt bij aan wat we wel of niet als normaal beschouwen. De opvoeding en de rol van voedingsgewoontes (zoals zoetigheid bij feestdagen) in een gezin en in de wereld moeten zeker niet onderschat worden!  

Kinderen nemen het gedrag van hun ouders over. Loop eens knagend op een reep paprika het huis door om te laten zien dat groenten eten doodnormaal is

Wat men belangrijk vindt in de opvoeding is door de jaren heen veranderd en is cultureel bepaald. Onze opa’s en oma’s werden nog opgevoed met de zienswijze dat je stil op je stoel moest luisteren naar je ouders en de ‘hoofdmeester’ en vooral niet in discussie moest gaan. Nu vindt men het belangrijk dat kinderen ‘mondig zijn’, hardop over keuzes nadenken (en die van anderen in twijfel trekken) en meer eigen verantwoordelijkheid nemen. Zo kan je puber opeens thuis komen met de boodschap dat hij of zij vegetariër wil worden in een huishouden wat gewend is elke avond vlees als belangrijk onderdeel van de avondmaaltijd te beschouwen. De steeds meer ‘mondige’ jeugd maakt de opvoeding er niet makkelijker op. Maar wanneer kinderen steeds meer gestimuleerd worden om zelf hun keuzes te maken dan moeten we ze wel goede informatie aanbieden waarop zij deze keuzes op kunnen baseren.  En hier komen de gezonde lifestyle en de Op-Food-ing tips weer om de hoek.  


Op-Food-ing tips: 

• Veel gewoontes, rituelen, normen en waarden worden in de vroege kindertijd bepaald. Zorg dat jij als ouder al vroeg een Food-model voor je kinderen bent en probeer ze vanaf jongs af aan te leren wat gezonde voeding is en wat het voor je lichaam doet. Kinderen doen wat wij doen! We kunnen onze kinderen zo makkelijk de goede richting op sturen. Niet met dwang, maar met uitleg, het goede voorbeeld en het betrekken van het bereiden van voedsel van jongs af aan. We willen natuurlijk niet dat ze hard met hun zakgeld naar de supermarkt rennen om stiekem snoep te kopen of bij een vriendje of vriendinnetje de snoeppot leeg eten.

• En pas op: de zoete smaak van suiker went heel snel!

  Leer je kinderen aan veel verschillende smaken wennen. Soms moeten kinderen iets meerdere keren geproefd hebben voordat ze iets lekker gaan vinden. Zijn je kinderen al wat ouder als je wil beginnen aan een gezonde levensstijl? Voer de veranderingen stap-voor-stap in zodat je gezin hieraan kan wennen. Begin met meer groente aan de maaltijden toe te voegen en witte rijst en (tarwe) pasta te vervangen door volkoren producten en andere graansoorten. Volg het tempo van je gezin. Rome was ook niet in één dag gebouwd…
• Naast de fase waarop kinderen van jongs af aan leren eten met verschillende smaken en texturen kan ook de pubertijd voor een ouder een grote uitdaging zijn. Dit is de fase waarin kinderen zichzelf steeds meer proberen te ontdekken en zij nemen hierbij ook meer afstand van hun ouders. Dit kan betekenen dat je puber opeens de voorkeur geeft aan de fastfoodketen met de letter ‘M’ boven jouw verantwoorde biologische maaltijden. Probeer als ouder met je puber in gesprek te blijven over de voeding die je puber kiest en geef je hem of haar een stukje vrijheid met tegelijkertijd wel grenzen. Iets verbieden maakt het namelijk aantrekkelijker. Dit klinkt natuurlijk makkelijker dan het is. Mocht je puber opeens een andere voedingsvoorkeur (vegetarisch, veganistisch of juist meer de ongezonde kant op) hebben, geef dan aan dat dit prima is en geef ze ruimte om eigen voedselvoorkeur te ontdekken. Maar wel met  de voorwaarde dat ze zorgen dat ze voldoende voedingsstoffen binnen krijgen. En….bedenk dat de basis voor een gezonde voedingsvoorkeur in de kindertijd gelegd wordt. Gaat je puber de ongezondere kant op dan is de kans groot dat hij/zij na een aantal jaar toch weer de gezondere kant op gaat.
• Een langdurige verandering kost tijd. Het is belangrijker om consistent te zijn dan alles direct perfect te willen toepassen. Kies reële (kleine) doelen voor zowel jezelf als je gezin en als je deze bereikt ga je weer een stapje verder. Evalueer het resultaat en stel je doelen bij. Leg de focus op wat je al bereikt hebt en wees trots op jezelf en je gezin in plaats van altijd maar te zoeken naar verbeterpunten.

Marjolein Versluis is gedragswetenschapper, moeder van twee dochters, en een liefhebber van healthy foods. Vanuit een geïntegreerde benadering vanuit voeding, psychologie en lifestyle neemt ze haar gezin en Nederland stap voor stap mee voor een gezonde op-Food-ing. 

Heeft gezonde voeding al een poos jouw interesse? Gezond(er) leven, het ontwikkelen van jezelf? Zou je hier graag een sturende rol in willen hebben en de volgende generatie op het juiste spoor zetten? Dan is onze part-time opleiding tot Better Health Kindervoedingscoach misschien wel iets voor jou! Je vindt alle informatie hier.