Science fiction-achtige geharnaste stripfiguren met megaguns, duistere, gemeen ogende indringers in snelle UFO’s, opzwepende filmmuziek… Even leek het erop dat we naar de nieuwste film van Star Wars keken, maar het bleek een YouTube filmpje van ons ingenieuze immuunsysteem. Een systeem dat altijd waakzaam is en met ruim driehonderd verschillende soorten immuuncellen het hoofd biedt aan vele (on)bekende indringers. Indringers die aandoeningen kunnen veroorzaken waarvan we of moeten uitzieken of grover geschut moeten inzetten om ze weer kwijt te raken. Antibiotica is een bekend voorbeeld van grover geschut waar je met infecties van bacteriële aard soms niet omheen kunt. En bij een flinke bacteriële longontsteking ben je blij dat het er is… Maar over niet al te lange tijd zullen we het misschien wel zonder antibiotica moeten doen, want de resistentie van bacteriën tegen onze huidige generatie antibiotica neemt toe en er worden momenteel nauwelijks meer nieuwe ontwikkeld. Om het positief te formuleren: er breekt een tijdperk van próbiotica aan.
In ieder geval is dat op dit moment de focus van veel immunologen. En uiteindelijk is dat natuurlijk ook het beste: ongewenste zaken buiten de deur houden.
Maar hoe doet je lijf dat, ongewenste indringers buiten de deur houden? En hoe kun je het immuunsysteem helpen?
Je immuunsysteem herkent allerlei ongewenste zaken die je lijf binnendringen. Pathogenen, tumorcellen en lichaamsvuilnis zal je systeem zo snel mogelijk willen elimineren. Om dat goed te kunnen doen is je immuunsysteem opgebouwd uit een drietal verdedigingslinies, die – indien nodig – na elkaar in actie kunnen komen: allereerst is dat je afweer, vervolgens je aangeboren immuniteit en tot slot je verworven immuniteit. Over elke verdedigingslinie is wel iets interessants te vertellen. Een opmerking vooraf: je spijsverteringskanaal (o.a. slokdarm – maag – darmen) hoort bij de buitenwereld, ook al zit het uiteraard in je lijf.
Je afweer zit overal waar je in aanraking komt met de buitenwereld en vormt barrières voor ongewenste indringers in je lijf met tranen, speeksel, slijmvliezen, (tril)haartjes, hoesten/niezen, urine en ontlasting. In feite hoeven je immuuncellen nog niet actief te worden als je afweer op orde is. Zoals onze docent het formuleert: je immuunsysteem zit dan nog in de barakken. Zo zitten er lysozymen in het speeksel van je mond die al veel soorten bacteriën om zeep kunnen helpen; als je een hap in je mond steekt is goed kauwen dus al een eerste ‘wapen’ om ongewenste indringers buiten de deur te houden.
De slijmvliezen zijn een belangrijk deel van je afweer; met z’n 400 m2 is deze barrière zo groot als een voetbalveld! Ter vergelijking: je huid beslaat slechts zo’n 1,8 m2. Een groot deel van deze slijmvliezen zit in je darmen en wordt bevolkt door je darmflora, die uit oude vrienden (lactobaccilus en bifidobacteriën) en oude vijanden (strepto- en stafylokokken) bestaat. Met bepaalde stofjes – cytokynen genaamd – communiceert deze flora door de darmwand heen met het immuunsysteem, en laat weten of het immuunsysteem in actie moet komen. Overigens: in de ideale situatie reageert je immuunsysteem cool op allerlei indringers: niet te snel, maar ook niet te traag.
De immuuncellen zitten dus in principe ‘binnen’ in je lijf, maar een uitzondering hierop vormt IgA, een antistofje dat door B-lymfocyten wordt geproduceerd (dit zijn immuuncellen die eigenlijk pas bij de derde verdedigingslinie horen). Dit antistofje patrouilleert in het darmslijmvlies langs de buitengrens en weet daar in de darmwand al verkeerde dingen (lichaamsvreemde stoffen als antigenen, toxinen en virussen) eruit te pikken en naar de uitgang te dirigeren (dit merk je doordat je krampen of diarree krijgt). Deze vooruitgeschoven troepen veroorzaken bij hun werk geen ontsteking en het grof geschut van het immuunsysteem kan dan ook in de barakken blijven. Dit is een uiterst nuttig antistofje dus! Het wordt gevormd uit drie aminozuren (valine, leucine en isoleucine om precies te zijn, die de BCAA’s worden genoemd). Wil je je afweer goed voeden, eet dan vooral voldoende eiwitrijk. Denk aan: vlees (zoals kip en lam), vis (met name zalm, makreel en haring), noten (vooral cashew-, pistache- en hazelnoten), pompoenpitten en ei.
Kortweg kun je zeggen dat de afweer in je darmen alleen zijn werk goed kan doen als de IgA’s in voldoende mate aanwezig zijn, je darmflora veel meer good dan bad guys bevat en je darmslijmvliezen op orde zijn, ofwel: je darmwand niet te doorlaatbaar is, door glutenintolerantie, stress of welke andere reden dan ook.
Maar nu gaat het toch mis… om een of andere reden laat je een van je barrières ongewenste indringers binnen. Wat gebeurt er dan? Allereerst is het de taak van het aangeboren immuunsysteem om in actie te komen. En zoals de naam al zegt is deze tweede verdedigingslinie al bij je geboorte aanwezig met een scala aan immuuncellen, die klinkende namen hebben als granulocyten, monocyten, natural killercellen en macrofagen. Deze cellen reageren snel op de binnenkomst van een antigeen en hebben een aantal gereedschappen om de indringer onschadelijk te maken: zo kunnen ze ‘m vergiftigen, uit elkaar laten klappen en opeten. Trouwens: op het moment dat deze immuuncellen in actie komen is er sprake van een ontsteking.
Het nadeel van deze tweede verdedigingslinie is dat deze veel energie kost en niets leert van het contact met het antigeen. Bovendien is het belangrijk dat er voldoende van de omega-3 vetzuren DHA en EPA in je lijf aanwezig is om de ontsteking ook weer uit te zetten, zodra het antigeen onschadelijk is gemaakt. Een tekort hieraan leidt ertoe dat een ontsteking veel langer duurt - of veel heftiger verloopt - dan noodzakelijk om het antigeen te vernietigen. En dat kost veel te veel onnodige energie natuurlijk of leidt tot onnodige nevenschade. Dus… nog een reden om regelmatig (vooral vette) vis op je menu te zetten! Of je voeding aan te vullen met DHA/EPA-visoliecapsules, als je onvoldoende vis eet.
En nu faalt het aangeboren immuunsysteem óók: de ongewenste cellen of stoffen zitten nog steeds in je lijf. Hoog tijd om de laatste verdedigingslinie in stelling te brengen, die iets speciaals zal ontwerpen. En – om maar meteen de mooiste eigenschap te noemen - het specifieke immuunsysteem heeft een geheugen. Dus zodra er iets nieuws is ontwikkeld, en je wordt opnieuw met deze lichaamsvreemde stof geïnfecteerd, dan zal je immuunsysteem er veel sneller korte metten mee maken.
Bij het specifieke immuunsysteem zijn twee hoofdsystemen betrokken: met respectievelijk B- en T-lymfocyten. Kort samengevat produceren B-lymfocyten antistoffen (ook wel immunoglobinen genoemd), zodra ze ongewenste bacteriën, virussen en toxinen tegenkomen. Deze antistoffen kunnen ongewenste indringers onschadelijk maken, bijvoorbeeld door zich te hechten aan de buitenkant van een virus/bacterie, waarna een macrofaag ze kan opsporen en opeten. T-lymfocyten hebben zélf het vermogen om geïnfecteerde en abnormale lichaamscellen (denk aan tumorcellen) aan te vallen en te elimineren.
En nu is het belangrijk om te weten dat een overactiviteit van een van de twee hoofdsystemen leidt tot vervelende kwalen; bij te veel actie van de B-lymfocyten krijg je last van allergieën, eczeem of astma en bij een overactiviteit van de T-lymfocyten liggen auto-immuunziekten, darmontstekingen en psoriasis op de loer. Tussen deze twee hoofdsystemen zit dan ook een regelneef, de T-regulatorcel, die voor balans zorgt tussen de activiteit van B- en T-lymfocyten. En jij kunt helpen om die balans te handhaven door chronische stress (zoveel mogelijk) te vermijden en matig te zijn met suiker en alcohol. En verder is het verstandig om alle vitaminen, de mineralen zink en selenium en – ja ook hier weer - de vetzuren DHA/EPA op je menu te zetten.
Oftewel: eet om je immuunsysteem maximaal te ondersteunen dagelijks gevarieerde maaltijden met veel eiwitten, goede vetzuren, vitaminen en mineralen. En die zitten – kort samengevat nog een keer - vooral in verse groenten, (vette) vis, vlees, ei, noten en zaden. Gezond eten blijft dus - voor bijna alle systemen in je lijf - extreem belangrijk.
Altijd al benieuwd geweest wat je allemaal leert op de opleiding Orthomoleculaire Voedingsleer? Contributing editor Margot Lodewijk volgt deze opleiding en deelt in deze terugkerende column met ons de nieuwste inzichten. margotlodewijk.nl