Natuurlijke tips tegen stress: balans in je bioritme

Cortisol en schildklierhormonen
K un jij met stress omgaan en vind je de balans tussen in- en ontspanning? Is jouw bioritme in balans?
Yoga 2176668 640

De samenwerking van cortisol en schildklierhormonen

Adrenaline, cortisol, oestrogeen, testosteron, insuline, schildklierhormonen… Het zijn slechts enkele (maar overbekende) van de ruim vijftig onmisbare hormonen die ervoor zorgen dat ons lichaam goed functioneert. Ze beïnvloeden (samen met het zenuwstelsel) bijvoorbeeld je stofwisseling,  groei en waterhuishouding. In deze blog zoom ik in op het regelmechanisme tussen cortisol en schildklierhormonen. Want als dit regelmechanisme soepel functioneert, dan is je hele bioritme goed in balans!   

“Voor me akkert een auto met 75 kilometer over de snelweg. Onbegrijpelijk! Rijd toch eens door… Ik haal in, en wat zie ik? 

Het is mijn opa van ruim in de negentig.” Onze docent haalt zijn stokoude grootvader erbij om aan te geven wat er kan gebeuren als de productie van het stresshormoon cortisol niet meer optimaal is: “Hierdoor kan hij het in feite niet meer aan om harder te rijden. Toen hij jonger was natuurlijk wel!” Dit is natuurlijk een wat extreem voorbeeld, maar illustreert wel mooi dat je een bepaalde hoeveelheid van het hormoon cortisol nódig hebt om bijvoorbeeld met voldoende snelheid over een snelweg te rijden. Mijn docent vindt het woord ‘stresshormoon’ voor cortisol dan ook eigenlijk de lading niet dekken: want je hebt dit hormoon nodig om activiteiten uit te voeren en belastbaar te zijn, oftewel vitaal in het leven te kunnen staan.  

Wat zijn hormonen? 

Maar allereerst: wat zijn hormonen precies? Hormonen zijn boodschapperstofjes die door gespecialiseerde kliercellen (onder andere in de pancreas, schildklier en bijnieren) worden geproduceerd, vervolgens aan het bloed worden afgegeven en elders in het lijf hun werk doen. Mijn docent vergeleek ze met een Zwitsers mes: hormonen zijn langzame, precieze en betrouwbare moleculen (in tegenstelling tot de neurotransmitters, die via het zenuwstelsel razendsnel ter plekke zijn).   Het is belangrijk dat van de hormonen een voldoende concentratie in het bloed circuleert; anders heeft een hormoon geen enkel effect in je lijf. Hiervoor heeft elk hormoon een eigen regelkring die de concentratie in het bloed op het gewenste peil houdt. De hypothalamus en hypofyse in de hersenen hebben in deze regelkring een centrale rol. Is bijvoorbeeld de hoeveelheid cortisol in het bloed te laag? Dan signaleren zij dat en zullen – kort gezegd – stimulerende hormonen produceren die de bijnier aanzetten tot de productie van cortisol. Merken zij dat de hoeveelheid cortisol in het bloed weer op peil is? Dan zullen zij de productie van cortisol door de bijnier juist weer remmen. Mocht je nu denken: maar welke rol speelt de lever dan? In de lever vindt inderdaad een continue afbraak van hormonen plaats. Hierdoor is het op peil houden van de hormoonspiegel een ongoing proces, maar de centrale regelrol is dus niet aan de lever voorbehouden, maar aan de hypothalamus en hypofyse.     Deze blog zoomt in op cortisol en de schildklierhormonen met – een beetje oneerbiedig - een bijrol voor de geslachtshormonen. Tussen al deze hormonen zit namelijk een regelmechanisme, omdat zij niet tegelijk fullblown in actie kunnen zijn. Zo voelt het bijvoorbeeld direct na je lunch niet prettig om meteen hard te gaan sporten, omdat de meeste energie naar je spijsvertering gaat. En bij veel stress denk je even niet aan voortplanten. 

Design desk display 313690

Cortisol (stress- of beter: activiteitshormonen)

Cortisol is dus belangrijk voor je vitaliteit/activiteit, zoals het voorbeeld van de (te) langzaam rijdende grootvader liet zien. Cortisol zorgt een stijging van je bloedsuikerspiegel, en stimuleert tevens dat de glucose beschikbaar komt voor weefsels en organen die meer energie nodig hebben, niet alleen om auto te rijden, maar voor al je activiteiten, zoals studeren, werken, sporten etc. Cortisol speelt ook – samen met het veel sneller werkende adrenaline - een rol bij de acute, klassieke vecht-of-vluchtreactie. Maar in deze blog concentreren we ons even op de rol van cortisol tijdens je ‘normale’ activiteiten gedurende een dag. ’s Ochtends is je cortisolspiegel het hoogst, gedurende de dag wordt er steeds een bepaalde hoeveelheid vrijgezet, waarbij de hoeveelheid naarmate de dag vordert  geleidelijk afneemt. De antagonist (tegenhanger) van cortisol is namelijk melatonine en om goed te kunnen slapen moet ’s avonds je melatonine hoger zijn dan je cortisol. Je bijnieren produceren cortisol, gestimuleerd of geremd door de hypothalamus en hypofyse, dit wordt de HPA-as genoemd (de afkorting is afgeleid van de Engelse woorden voor hypofyse/pituitary en bijnier/adrenal gland).   

Allereerst iets meer uitleg over deze hormonen:   

Schildklierhormonen 

De schildklierhormonen (het gaat hier om T3 en T4) zijn belangrijk voor de verzorging in je lijf. Als je ontspannen bent, dan stimuleren ze in eerste plaats de celstofwisseling van al je lichaamscellen en zorgen daarnaast voor de groei van cellen. De schildklierhormonen worden eveneens gestimuleerd of geremd door de hypothalamus en hypofyse, dit wordt de HPT-as genoemd (de afkorting is afgeleid van de Engelse woorden voor hypofyse/pituitary en schildklier/thyriod).   

Oestrogeen, progesteron en testosteron (geslachtshormonen) 

Je geslachtsklieren en eileiders/zaadballen produceren de geslachtshormonen, in hun werk ook gestimuleerd of geremd door de hypothalamus en hypofyse, dit wordt de HPG-as genoemd (de afkorting is afgeleid van de Engelse woorden voor hypofyse/pituirary en geslachtsorganen/gonads).   
Zoals gezegd zit er tussen deze hormonen een soort regelmechanisme. Ik laat voor deze blog de geslachtshormonen verder buiten beschouwing – dat je dan even niets anders doet dan ‘het’ spreekt voor zich - maar ik ga nu graag wat nader in op de twee andere assen: de HPA-as en HPT-as. Het is namelijk belangrijk voor je gezondheid dat je soepel tussen deze twee assen kunt schakelen.   
Een belangrijke rol speelt hierbij het verbranden van energie in je cel, en heel zwart-wit gesteld: bij activiteit (en stress) gaat deze verbranding anaeroob, dat wil zeggen zonder zuurstof, en met glucose en eiwit. En als je ontspannen bent dan gaat de verbranding aeroob, oftewel met zuurstof, en naast glucose ook met vet. Dus als je metabool flexibel bent, dan ben je goed in staat om zowel met als zonder zuurstof energie in je cellen te verbranden.

Fitness 332278 640

Samengevat:     

Cortisol zorgt zoals eerder gezegd voor een stijging van je bloedsuikerspiegel, en stimuleert dat de glucose beschikbaar komt voor weefsels en organen die meer energie nodig hebben. In geval van een klassieke vecht-of-vluchtreactie is je lichaam in acute stress en zal de HPA-as ervoor zorgen dat je cortisol fiks omhoog gaat om – samen natuurlijk met de shot adrenaline - suiker naar je spieren te brengen. Maar zodra de acute stress voorbij is, dooft deze cortisoltoename uit. Wat nu als je last hebt van chronische stress? Door een baas waar je niet goed mee door één deur kunt? Of door gebrek aan beweging? Of door een ongezond menu met veel suikers, zout, alcohol? Ook dan is je HPA-as actief, maar nu om constant ietsje meer glucose naar het immuunsysteem te brengen. Ofwel: je gaat meer ‘op links’ (de HPA-as) hangen, en als dat maar lang genoeg duurt, dan lukt het op gegeven moment niet meer om aeroob energie te verbranden met als gevolg: je HPT-as, ofwel je schildkierhormonen kunnen hun werk niet meer goed doen.   

De balans tussen in- en ontspanning

Het is een open deur: maar de gulden middenweg is natuurlijk om te zorgen voor balans tussen in- en ontspanning in je leven, dan kunnen zowel cortisol als schildklierhormonen hun goede werk doen. En daarnaast – dat is misschien wel het belangrijkste – voorkom chronische stress (of ga op zoek naar de oorzaak, als je er onverhoopt mee te maken krijgt). Zo houd je je bioritme in balans en kun je soepel – zowel lichamelijk als psychisch - met veranderingen omgaan. Want… dat is toch de enige constante in het leven? Dat alles maar steeds verandert? 

Health & Food

Lees ook